ZAMBİYA CUMHURİYETİ

ÜLKE KÜNYESİ

Başkent : Lusaka

Nüfus : 17.885.422

Yüzölçümü : 752.614 km2

Devlet Başkanı : Hakainde Hichilema

Başbakan : ---

Dışişleri Bakanı : Stanley K. Kakubo

Konuşulan Diller : Resmi dil İngilizcedir. Büyük kısmı Bantu dil ailesine ait, ağırlıklı olarak Bemba’nın (%33,4) içinde yer aldığı çeşitli yerel diller konuşulmaktadır.

Para Birimi : Kvaça (1 ABD Doları = 16,7 Kvaça)

GSYİH : 18,23 Milyar ABD Doları

Etnik Yapı

Zambiya’da 73 kabile vardır. En büyük gruplar, Bemba (%21), Tonga (%13,6), Chewa (%7,4), Lozi (%5,7) ve Nsenga’dır (%5,3).

Önemli Siyasi Partiler

Ulusal Kalkınma için Birleşik Parti (United Party for National Development-UPND)

Vatansever Cephe (Patriotic Front-PF)

Çok-partili Demokrasi Hareketi (Movement for Multi-party Democracy-MMD)

Demokrasi ve Kalkınma Forumu (Forum for Democracy and Development-FDD)

Ulusal Birlik ve Kalkınma Partisi (Party for National Unity and Developmet-PNUD)

Üyesi Olduğu Uluslararası Kuruluşlar

BM ve belli başlı tüm ihtisas kuruluşları

ACP (African, Caribbean and Pacific Group of States)

AfDB (African Development Bank)

AU (African Union)

AfCFTA (African Continental Free Trade Area)

Commonwealth of Nations

COMESA (Common Market for Eastern and Southern Africa)

SADC (South African Development Community)

EITI (Extractive Industry Transparency Initiative)

ICRM (International Red Cross and Red Crescent Movement)

IFRCS (International Federation of Red Cross and Red Crescent Societies)

Interpol (International Criminal Police Organization)

IOC (International Olympic Committee)

IOM (International Organization for Migration)

IPU (Inter-Parliamentary Union)

ISO (International Organization for Standardization)

ITSO (International Telecommunications Satellite Organization)

ITUC (International Trade Union Confederation)

PCA (Permanent Court of Arbitration)

SADC (Southern African Development Community)

WCO (World Customs Organization)

TÜRKİYE-ZAMBİYA İLİŞKİLERİ

Siyasi İlişkiler

24 Ekim 1964’de bağımsızlığını ilan eden Zambiya’ya 30 Mart 1968’de açılan Nairobi Büyükelçiliğimiz akredite edilmiştir. 1994’de Pretorya Büyükelçiliğimizin açılmasının ardından, bu tarihten 2011’e kadar da anılan Büyükelçiliğimiz Zambiya’ya akredite olmuştur.

Türkiye-Zambiya ilişkileri 2011’de Lusaka Büyükelçiliğimizin, 2013’te Zambiya’nın Ankara Büyükelçiliğinin açılmasıyla ivme kazanmıştır. Büyükelçiliğimiz Malavi ve merkezi Lusaka’da bulunan Doğu ve Güney Afrika Ortak Pazarına (Common Market for Eastern and Southern Africa-COMESA) akreditedir.

İki ülke arasındaki ilişkiler iyi düzeyde olup, siyasi sorun bulunmamaktadır.

Cumhurbaşkanı düzeyinde ilk ziyaret ülkemizden Zambiya’ya 28 Temmuz 2018 tarihinde gerçekleştirilmiş, iki ülke arasındaki ilişkilerin her alanda geliştirilmesine önemli katkı sağlamıştır. Zambiya’dan ülkemize Cumhurbaşkanı (2010’da ikili düzeyde, 2011’de ve 2018’de toplantı marjında olmak üzere üç kez), Dışişleri Bakanı (2014, 2020, 2021) ve diğer Bakanlar düzeyinde resmi ziyaretler yapılmıştır. Siyasi İstişarelerin ilki 2013’te Lusaka’da, ikincisi 2018’de Ankara’da düzenlenmiştir.

İki ülke, işbirliği ilişkilerini geliştirmek üzere tarım, turizm, sağlık, eğitim, enerji, madencilik, altyapı alanlarda çalışmalar yürütmektedirler. Türkiye Zambiya’nın kalkınma gündemine katkı sunmaktadır.

Ticari ve Ekonomik İlişkiler

Türkiye ile Zambiya arasında 2020’deki ticaret hacmi 23 Milyon ABD Doları düzeyinde olmuştur. Ülkemiz Zambiya’ya 18,5 Milyon ABD Dolarlık ihracat yaparken, Zambiya’dan 4,5 Milyon ABD Dolarlık ithalat gerçekleştirmiştir.

Türk firmalarının Zambiya’ya ihraç ettiği başlıca ürünler, hububat ve baklagilin öğütülmesi ve işlenmesi için makine ve cihazlar, kullanılmış giyim eşyası ve kullanmış diğer eşya, ısı pompaları ve demir çelikten mamul inşaat malzemeleridir. Ayrıca, mobilya ve halı ürünlerinin de ihraç edildiği kaydedilmektedir. Zambiya’ya ihracat, lojistik bakımdan hem süre hem maddi anlamda maliyetlidir. Ülkeden ithalatımızın neredeyse tamamını tütün ve tütün döküntüleri oluşturmaktadır.

İkili Anlaşmalar

Türkiye ile Zambiya arasında bugüne kadar 25 anlaşma imzalanmıştır. Bu anlaşmalar şunlardır:

- Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti ile Zambiya Cumhuriyeti Hükümeti Arasında Hava Ulaştırma Anlaşması (2010, Ankara)

- Siyasi İstişare Mekanizması Kurulmasına İlişkin Mutabakat Muhtırası (2010, Ankara)

- Diplomat Eğitimine İlişkin İşbirliğine Dair Mutabakat Muhtırası (2010, Ankara)

- Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti ile Zambiya Cumhuriyeti Hükümeti Arasında Ticari ve Ekonomik İşbirliği Anlaşması (2011, Cenevre)

- Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği ile Zambiya Ticaret ve Sanayi Odası Arasında Türkiye- Zambiya Çalışma Komitesi Kurulmasına Dair İşbirliği Anlaşması (2015)

- Dış Ekonomik İlişkiler Kurulu ile Zambiya Kalkınma Ajansı Arasında İşbirliğine Dair Mutabakat Muhtırası (2016, Lusaka)

- Türkiye Cumhuriyeti Yükseköğretim Kurulu ile Zambiya Cumhuriyeti Yükseköğretim Bakanlığı Arasında Yükseköğretim Alanında İşbirliğine Yönelik Mutabakat Zaptı (2017)

- Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti ile Zambiya Cumhuriyeti Hükümeti Arasında Sağlık Alanında İşbirliği Mutabakat Muhtırası (2018, Ankara)

-Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti ile Zambiya Cumhuriyeti Hükümeti Arasında Yatırımların Karşılıklı Teşviki ve Korunmasına ilişkin Anlaşma (2018, Lusaka)

-Tarım Alanında İşbirliği konulu Mutabakat Muhtırası (2018, Lusaka)

-Balıkçılık ve Hayvancılık alanında İşbirliği konulu Mutabakat Muhtırası (2018, Lusaka)

-Ormancılık Alanında İşbirliği Anlaşması (2018, Lusaka)

-Kolluk Eğitimi İşbirliği Protokolü (2018, Lusaka)

-Güvenlik İşbirliği Anlaşması (2018, Lusaka)

-Eğitim Alanında işbirliği Anlaşması (2018, Lusaka)

-Gençlik ve Spor Alanlarında İşbirliği Anlaşması (2018, Lusaka)

-Turizm Alanında İşbirliği Anlaşması (2018, Lusaka)

-Diplomatik Pasaport Hamilleri için Vizelerin karşılıklı olarak kaldırılmasına dair Anlaşma (2018, Lusaka)

-Lusaka’da TİKA Program Koordinasyon Ofisi Kurulması ve Faaliyetine dair Mutabakat Muhtırası (2018, Lusaka)

-TRT ile ZNBC arasında İşbirliği Protokolü (2018, Lusaka)

-AA ile ZANIS arasında İşbirliği Anlaşması (2019)

-Kadının Güçlendirilmesi alanında Mutabakat Muhtırası (2020, Lusaka)

-TMV’nin Lusaka’da ofis açmasına dair Mutabakat Muhtırası (2020)

-Askeri Çerçeve Anlaşması (2020)

-Savunma Sanayi İşbirliği Anlaşması (2020)

Ayrıca, ekonomi, ticaret, eğitim, yüksek öğrenim, enerji ve madencilik, sağlık, sosyal politikalar, afet yönetimi, haberleşme, bilim ve teknoloji alanlarında 12i anlaşmanın müzakereleri devam etmektedir.

Türkiye Bursları

2021-2022 dönemi için biri lisans, 2’si lisans, 4’ü yüksek lisans ve 4’ü doktora olmak üzere 10 Zambiyalı öğrenci Türkiye Burslarına hak kazanmıştır.

Halihazırda Türkiye Burslarından yararlanan Zambiyalı öğrencilerin sayısı böylece toplamda 176’ya ulaşmıştır.

ZAMBİYA’NIN SİYASİ GÖRÜNÜMÜ

Zambiya bölgesinde barış ve siyasi istikrarla anılan bir ülkedir.

Bağımsızlık hareketinin önderlerinden ilk Cumhurbaşkanı Kenneth Kaunda’nın dile getirdiği “Tek Zambiya, Tek Millet (One Zambia, One Nation)” şiarı Zambiya Cumhuriyeti’nin kuruluşundaki temel ilkedir.

Zambiya, bağımsızlığını kazandığı 1964’ten 1991’e kadar Kaunda’nın Birleşik Ulusal Bağımsızlık Partisinin (United National Independence Party-UNIP) liderliğinde tek partiyle yönetilmiş, 1991’de çok partili hayata geçilmiştir.

Çok partili parlamenter demokrasiyle yönetilen ülkede düzenli olarak seçimler yapılmaktadır. Başkanlık sistemi mevcuttur.

Son Cumhurbaşkanlığı seçimleri ile yerel ve genel seçimler 12 Ağustos 2021’de yapılmış, UPND adayı Hakainde Hichilema yüzde 57,9 oy oranıyla seçimleri kazanarak yeni Cumhurbaşkanı seçilmiş, 24 Ağustos 2021 tarihinde yemin ederek, görevine başlamıştır.

Ulusal Mecliste temsil edilen partiler, oy oranları ve sandalye sayıları şöyledir:

UPND 82 sandalye

PF 60 sandalye

PNUP 1 sandalye

Bağımsızlar 13 sandalye

Gelecek Cumhurbaşkanlığı seçimleri ile genel seçimlerin 2026’de yapılması öngörülmektedir.

ZAMBİYA’NIN EKONOMİSİ

Zambiya, serbest rekabete dayalı liberal ekonomi modelinin uygulandığı bir ülkedir.

Ülkenin ana gelir kaynağı bakır ihracatıdır. Diğer ihraç kalemleri tahıl, değerli taşlar ve metaller, tütün, pamuk, inorganik kimyasallardır. Başlıca ithalat kalemleri ise, petrol ve petrol ürünleri, makine, ulaşım araçları, madeni yağ ve yakıtlar, elektronik aletler, tekstil ürünleridir. Tarım alanları geniştir. Gıda üretimi kendine yeterlidir. Mısır temel gıda maddesi olup, tarımda çeşitliliğe ihtiyaç duyulmaktadır.

Ekonomideki en ciddi sorunlar, tek tip ürüne (bakır) bağımlılık ve borçların sürdürülebilirliğidir.

Buna rağmen, Zambiya’nın genel olarak kalkınma yolunda olduğu ve Sahra-altı Afrika’nın gelişmekte olan önemli ülkeleri arasında yer aldığı söylenebilir.

Dünya Bankasının tahminleri doğrultusunda ülke ekonomisinin 2021 yılında %1,8 seviyesinde bir büyüme sağlaması beklenmektedir. Ayrıca ekonomide kademeli bir toparlanma sağlanarak 2021-2023 yılları arasında ekonomik büyümenin ortalama %2,8 olacağı öngörülmektedir. Yükselen bakır fiyatları, yeni hidroelektrik santralin işletmeye alınması ve normal yağış ortalamalarına dönüşün, Zambiya'nın sanayi ve hizmet sektörlerine önemli katkı sağlayan tarım ve elektrik üretiminin büyümeyi desteklemesi beklenmektedir. Bununla birlikte, KOVID-19'un etkisinin, özellikle turizm ve perakende ve toptan ticarette azalarak olsa da devam edeceği tahmin edilmektedir. IMF ile yapılacak olası bir anlaşma ülkenin borçlarını yeniden yapılandırarak sürdürülebilir kılması için bir fırsat yaratabilecek ve uluslararası finansal çevrelerde ülke güvenirliğinin yeniden tesis edilerek yabancı yatımların ülkeye çekilebilmesi adına önemli bir adım olacaktır.

Zambiya, 2020 yılında yaklaşık 2,5 milyar dolar dış ticaret fazlası vermiştir. Dış ticaret fazlasındaki bu ciddi artış 2020 yılında ithalatın bir önceki yıla kıyasla %26,39’luk azalmasından kaynaklanmaktır. Toplam ihracat tutarı bir önceki yıla kıyasla %6,87 oranında artarak, 7,8 milyar dolar seviyesinde gerçekleşmiştir. Ülke ihracatında ilk beş ülkede; İsviçre (%44), ÇHC (%19), Demokratik Kongo Cumhuriyeti (%12), Singapur (%12) ve Güney Afrika Cumhuriyeti (%3) sırasıyla yer almaktadır. Diğer ülkelerin payı %10 oranındadır. Zambiya’nın ithalatındaki ilk beş ülke; Güney Afrika Cumhuriyeti (%33), ÇHC (%17), Birleşik Arap Emirlikleri (%9), Hindistan (%5) ve ABD (%2) olarak sıralanmıştır. Diğer ülkelerin payı % 34 oranındadır. 2020 yılında gerçekleşen toplam ithalatın %40,6’sını oluşturan yatırım mallarını, %30,8’lik oranla tüketim malları takip etmektedir. Ara malları ithalat oranı %22,1 olarak gerçekleşirken, hammaddelerin ithalattaki oranı sadece %6,4 seviyesinde kalmıştır. İthalata ilk 5 ürün petrol yağları, çekiciler, ilaçlar, motorlu taşıtlar ve römorklar olarak sıralanmıştır. 2020 yılı dış ticaretteki taşıma yollarına bakılırsa, yıl boyunca gerçekleşen dış ticaretin %63,4’ü karayolu, %5,6’sı havayolu ve %5,2’si demiryolu taşımacılığıyla yapılmıştır.

ZAMBİYA’YA SEYAHAT EDECEK TÜRK VATANDAŞLARININ DİKKATİNE

Umuma Mahsus Pasaportlar vizeye tabidir. Umuma Mahsus Pasaport hamilleri turizm veya iş görüşmesi amaçlı seyahatleri için e-vize veya Zambiya misyonlarından vize almak durumundadırlar. Hizmet ve Hususi Pasaport hamilleri de vizeye tabidir. Diplomatik Pasaport hamilleri vizeden muaftır.

Zambiya’ya seyahat etmeden önce rutin ve önerilen aşılar bakımından Sağlık Bakanlığı Türkiye Hudut ve Sahiller Sağlık Genel Müdürlüğü Seyahat Sağlığı Merkezine başvurulması gerekmektedir.

Sarıhumma hastalığının görüldüğü bir ülkenin herhangi bir bölgesinden gelen 9 ayın üzerindeki yolculardan ve sarıhumma hastalığının görüldüğü bir ülkenin havalimanından transit geçişi 12 saatten fazla süren yolculardan sarıhumma aşısı yapıldığını gösteren Uluslararası Aşı Sertifikası istenmektedir.

Kovid-19 tedbirleri çerçevesinde havaalanlarında gelen yolcular taramadan geçirilmekte (ateş ölçümü ve belirti gösterip göstermediği) ve yolculardan, son 72 saat içerisinde yapılmışPCR negatif olduklarını gösterir test sonucu veya kovid-19 aşı kartı ibraz etmeleri istenmektedir.

Musluk suyunun içilmemesi, şişe suyu satın alınması, sebze ve meyvelerin bol suda yıkanması ve sirkeli suda bekletilmesi önem taşımaktadır. Ülke genelinde hijyen koşulları gelişmiş ülkelerle karşılaştırılabilecek düzeyde değildir. Bununla birlikte, asgari koşulları sağlayan sağlık kurumları bulunmaktadır.